Kiedy ustawa o fundacjach rodzinnych? Polski biznes czeka na przepisy
19 maja 2022 r. w Sejmie odbyło się spotkanie środowiska firm rodzinnych. Jego przedmiotem była długo wyczekiwana ustawa o fundacjach rodzinnych, której wejście pierwotnie zaplanowano na 1 stycznia 2022 roku, aby następnie przesunąć je na 1 czerwca 2022 roku. Termin wakacyjny zapewne nie sprzyja intensywnej pracy legislacyjnej, więc można przypuszczać, że regulacje prawne w zakresie fundacji rodzinnych wejdą w życie najwcześniej w 4 kwartale bieżącego roku. I to w wariancie optymistycznym.
Firmy rodzinne stają się coraz bardziej istotnym elementem polskiej gospodarki. Cechują się one ogromną różnorodnością form i wielkości. Z szacunków środowiska firm rodzinnych wynika, że w Polsce blisko 830 tys. firm to firmy rodzinne, które generują przychód o łącznej wartości 322 mld zł w skali roku, a tym samym ich wkład w budowę PKB kształtuje się na poziomie ok. 18%.
W Unii Europejskiej firmy rodzinne stanowią około 60% wszystkich działających przedsiębiorstw. Sporo wielkich światowych koncernów wyrosło z firm rodzinnych, a część z nich pozostaje nadal pod kontrolą potomków założycieli.
Czym jest firma rodzinna?
Firma rodzinna kojarzy nam się przede wszystkim z małym przedsiębiorstwem typu sklep osiedlowy czy zakład usługowy, najczęściej prowadzonym przez żonę i męża, niejednokrotnie ze wsparciem ich dzieci. Tymczasem zarówno na rynku globalnym, jak i w Polsce funkcjonuje wiele dużych organizacji, którymi zarządzają wielopokoleniowe rodziny.
W polskim systemie prawnym brak jest definicji firmy rodzinnej. W literaturze i najnowszych badaniach również nie wypracowano jednolitej definicji. Pojęcie firmy rodzinnej funkcjonuje w języku codziennym, ale w wielu przypadkach miewa różne znaczenia.
Wśród najczęściej uwzględnianych kryteriów definicyjnych dominuje kryterium własności. Często też przyjmowane są definicje podkreślające zaangażowanie członków rodziny w zarządzanie przedsiębiorstwem.
Najczęściej jednak przyjmuje się, że firma rodzinna to podmiot, w którym większa część własności (przynajmniej 50% kapitału) oraz funkcje zarządzania znajdują się w rękach członków rodziny.
Jakie są firmy rodzinne?
Z badania przeprowadzonego w ramach inicjatywy Urodzeni Przedsiębiorcy wynika, iż właściciele biznesów rodzinnych oceniają, że największe zalety i przewaga konkurencyjna takich firm to większa skłonność właścicieli do poświęceń na rzecz firmy (69%), większe zaufanie wobec pracowników z rodziny (42%), wspólne wartości (35%), a także szybkość w podejmowaniu decyzji (28%). To również dobra atmosfera w pracy (25%) oraz większa satysfakcja z sukcesu (blisko 23%) i gwarancja stabilności (14%). To bardzo ważne elementy, ułatwiające codzienną pracę. Aż 59% właścicieli firm rodzinnych uważa, że zaangażowanie innych członków rodziny w pracę pomaga w prowadzeniu biznesu.
Z mojego 19 letniego doświadczenia we współpracy z firmami prywatnymi i rodzinnymi wynika, iż w porównaniu do biznesu niebędącego w rękach prywatnych cechuje je przede wszystkim szybkość podejmowania decyzji oraz brak zaufania do zewnętrznych wykształconych i niespokrewnionych menedżerów.
Firmy prywatne często faworyzują członków rodziny, co jest oczywiście jak najbardziej zrozumiałe, ponieważ ich kultura organizacyjna opiera się przede wszystkim na więzach rodzinnych. Zdobycie zaufania trwa zdecydowanie dłużej niż w przypadku innych organizacji, ale później współpraca ma już zupełnie inny partnerski i oparty na zaufaniu charakter.
Firmy rodzinne potrzebują dużego i profesjonalnego wsparcia, w szczególności w tak burzliwych i wyjątkowo trudnych czasach dla przedsiębiorców. Często okazuje się, że rodzina nie jest w stanie poradzić sobie z bieżącymi wyzwaniami, mimo, iż jej przedstawiciele do perfekcji opanowali sztukę znajdowania nisz rynkowych, czyli strategię błękitnego oceanu. Niejednokrotnie brakuje jej również wiedzy na temat aktualnych mechanizmów i trendów rynkowych, czy też sposobu funkcjonowania dużych polskich i międzynarodowych korporacji, co nie pozwala na dalszy rozwój rodzinnego biznesu. Umiejętność prowadzenia firmy w kraju, w którym prawo jest niestabilne, system podatkowy należy do najmniej konkurencyjnych w Europie, a koszty pracy są ogromne, w dzisiejszych burzliwych, pandemicznych, wojennych i cyfrowych czasach, zaczyna być niewystarczająca.
Jeżeli firma prywatna myśli o długoterminowym rozwoju i wielopokoleniowości, to potrzebuje zaufanych doradców, profesjonalizacji i ładu rodzinnego.
Dlaczego fundacje rodzinne?
Z danych Instytutu Biznesu Rodzinnego wynika, że w przeciągu najbliższych pięciu lat sukcesję planuje ok. 57% firm rodzinnych. Aby przeprowadzić skutecznie proces sukcesji, przedsiębiorcy muszą posiadać następców, którzy będą w stanie oraz będą chcieli dalej poprowadzić biznes, lub co najmniej sprawować w nim funkcje właścicielskie, powierzając zarządzanie profesjonalnemu zarządowi. Nie zawsze ten warunek jest możliwy do spełnienia. Badanie Instytutu Biznesu Rodzinnego pokazało, iż jedynie 8,1% następców przedsiębiorców deklaruje chęć poprowadzenia firmy stworzonej przez rodziców.
Trudności w zaplanowaniu sukcesji często wynikają także z liczebności potencjalnych następców prawnych. W rodzinach wielodzietnych najczęściej dochodzi do podziału następców na tych, którzy przejmą biznes i tych, który dostaną „rekompensatę” np. w postaci nieruchomości czy środków pieniężnych. Problemem może być także sprawna komunikacja i mechanizm podejmowania decyzji w rodzinie.
W przypadku braku sukcesora albo braku porozumienia pomiędzy członkami rodziny, właściciele przedsiębiorstw często decydują się na sprzedaż firmy. Prowadzi to do utraty rodzinnego charakteru firmy. Widoczny jest coraz wyraźniej trend wykupywania przedsiębiorstw przez obcokrajowców, zainteresowanych nie tylko przejęciem firmy posiadającej ugruntowaną strukturę organizacyjną, ale – co ważniejsze – renomę na rynku.
Z uwagi na dotychczasowy brak odpowiednich dla rodzin regulacji polskie firmy prywatne i rodzinne wykorzystują inne mechanizmy przewidziane w polskim prawie takie jak struktury holdingowe, alternatywne spółki inwestycyjne, czy też fundusze inwestycyjne zamknięte. Część rodzin decyduje się również na rozwiązania zagraniczne (fundacje lub trusty), przenosząc tym samym część zgromadzonego w Polsce kapitału.
Dlatego też już od dawna w środowisku firm prywatnych i rodzinnych trwa debata na temat konieczności utworzenia regulacji prawnych, które zwiększyłyby szanse na udaną sukcesję, czy też zachowanie kapitału firm rodzinnych. Pierwsza wersja projektu ustawy o fundacji rodzinnej pojawiła się już w marcu ubiegłego roku. W wyniku konsultacji w październiku 2021 r. powstała nowa wersja uwzględniająca zgłoszone poprawki.
Przepisy miały wejść w życie z początkiem tego roku jako element Polskiego Ładu. Zostały jednak przesunięte na 1 czerwca br., jednakże po raz kolejny ich wejście w życie zostało odroczone.
Koncepcja fundacji rodzinnej
Idea fundacji rodzinnej opiera się na założeniu, że biznes i rodzina są formalnie odseparowane od siebie, ponieważ majątek rodzinny staje się własnością fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna działa jak skarbiec rodzinny. Ma zapewnić rodzinie środki finansowe, a przy tym realizować wizję fundatora i dbać o wartości przyjęte przez niego w biznesie. Fundacja rodzinna jest więc środkiem do celu – funkcjonowania przedsiębiorstwa przez pokolenia i zabezpieczenia potrzeb finansowych beneficjentom.
Czym będzie fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna ma być nową osobą prawną, a jej siedziba będzie musiała znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Dla utworzenia fundacji rodzinnej konieczne będzie sporządzenie przez notariusza aktu założycielskiego albo testamentu, obejmującego oświadczenie o utworzeniu fundacji rodzinnej.
Do zadań fundacji rodzinnej należeć będzie:
gromadzenie, zarządzanie i ochrona majątku przekazanego przez fundatora, zgodnie z jego wolą zawartą w statucie,
zapewnianie środków dla wskazanych przez niego beneficjentów, w szczególności osób mu bliskich i organizacji pozarządowych prowadzących działalność pożytku publicznego.
Fundatorem będzie mogła zostać osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a więc m.in. prawo swobodnego dysponowania swoim majątkiem. Fundację rodzinną będzie mogło utworzyć także kilku fundatorów.
Beneficjentem fundacji rodzinnej będzie mogła zostać natomiast osoba fizyczna i organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego.
Z dochodów i majątku fundacji rodzinnej będzie można finansować np. koszty utrzymania, kształcenia lub leczenia beneficjentów albo cele statutowe organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego. Fundacja rodzinna stałaby się formalnie właścicielem firmy, np. udziałów w spółkach, papierów wartościowych czy nieruchomości, a rodzina przedsiębiorców, ich dzieci, wnuki – beneficjentami fundacji rodzinnej.
Gdzie są polskie fundacje rodzinne?
Nie ma chyba wątpliwości, że nowa instytucja stanie się atrakcyjnym rozwiązaniem dla właścicieli polskich firm prywatnych i rodzinnych. Dlatego też trudno zrozumieć zwłokę w procedowaniu prac nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej. Konsultacje społeczne oczywiście cieszą, ale tak długi okres oczekiwania na przepisy nie sprzyja planowaniu biznesu, szczególnie w obliczu trudnej sytuacji na rynku oraz wyników badań dotyczących braku sukcesorów. Fundacja rodzinna powinna umożliwić spojrzenie na rodzinny biznes w perspektywie kilku pokoleń, a także ułatwić rozdzielenie zysków z majątku rodzinnego pomiędzy osoby zaangażowane w działalność firmy rodzinnej, jak i osoby, które wybrały inną ścieżkę kariery, bez zagrożeń dla integralności majątku rodzinnego.
Źródło:
https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12344906/katalog/12774276#12774276 [dostęp 10.07.2022 r.];
https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/fundacja-rodzinna [dostęp 10.07.2022 r.];
https://www.parp.gov.pl/publications/publication/firmy-rodzinne-w-polskiej-gospodarce-–-szanse-i-wyzwania [dostęp 10.07.2022 r.];
https://ceo.com.pl/odpornosc-firm-rodzinnych-na-aktualna-sytuacje-gospodarcza-w-polsce-56614 [dostęp 10.07.2022 r.];
https://www.nik.gov.pl/plik/id,19747,vp,22361.pdf [dostęp 10.07.2022 r.];
https://familybusiness.ibrpolska.pl/firma-rodzinna-to-marka-przedsiebiorstwa-rodzinne-polsce/ [dostęp 10.07.2022 r.].
